Ël piemontèis e ij cit

[mé artìcol publicà ansima a la “Gazzetta d’Alba” ëd màrtes 1 fërvé 2010]

Un monsù, quàich sman-a fà, a l’ha scrivù ansima a piemontviv:

Io ho quattro figlie che mi dicono: “Ma papà, piemunteis e ru parlumne mach mi e ti?”

As podrìa obietesse an sla grafìa ‘d costa frase, ma a l’é nen amportant ambelessì. Lòn ch’a conta a l’é la sostansa. An parland ëd lenghìstica, a-i é gnente ‘d pì vèj dla lenga parlà: noi i podoma fé tute le teorisassion ch’i voloma, ma peui an termo pràtich i parloma nen com ch’i «dovrìo», i soma noi parlant ch’i l’oma razon, nen ij cacam ch’an dijo com ch’i dovrìo parlé.

A-i é nen na solussion a cost problema, com ch’a-i é nen na rispòsta a la domanda: «Ma ‘l piemontèis a dà da vive?» O mej, a l’é la domanda ch’a l’é nen giusta. Com ch’i disìa quàich sman-a fà, për mè cont la rispòsta a l’é ant la frase ‘d Pompeo arportà da Plutarch, dita ai marinar che a vorìo dëstornelo da l’alvé j’àncore për Roma durant na gròssa tempesta, mentre che chiel a dovìa porté ambelelà ël gran cujì an Sicilia, Sardegna e Africa: «navigare necesse, vivere non necesse».

As fà e basta. I soma miraco nen qualificà, ma i dovoma porté ‘l gran a soa destinassion. I parloma a nòste masnà an piemontèis përchè ch’i sarìo nen bon a fé diversament, përchè ‘l cheur an dis che a venta fé parèj.

Për mi – i ciam ëscusa s’i parl ëd mi, ma a l’é për capisse – a l’é stàit natural, e da sempe, parleje an piemontèis a mie masnà, përchè costa për mi a l’é la lenga dël cheur, pròpi come l’italian a l’é la lenga dla comunicassion e l’inglèis la lenga dël travaj. A l’é nen stàita donca na decision, ma pitòst un prodòt dla natura.

E però i podoma nen feje na colpa a nòste masnà s’an rëspondo an italian: a son fongà ant n’ambient squasi completament italian, përchè ch’a dovrìo?

(Im arcòrd che mi, quand ch’i l’avìa na tërdzen-a d’agn anviron, n’istà che ij mé a l’avìo fità na ca dzora Lans, bele an savend da lor che ël mé compagn ëd gieugh preferì dël pais a parlava piemontèis, i fasìa dificoltà a parleje an piemontèis. An teorìa im disìa e i disìa ch’a sarìa piasume, ma an pratica a l’é mai capità, i comunicavo an italian.)

Ma a-i na fà nen, a l’é nen un problema. A l’é na ròba ch’as fà, e basta.

E se i decidoma ‘d fé parèj, a venta ch’i lo fasso sempe. A sarà difìcil, ma arcordomse lòn ch’a disìa Gramsci ant le Lettere dal carcere: se l’impegn a l’é col giust, a-i é gnente ch’as peussa disse verament difìcil (o fàcil, a l’é l’istess). A mnirìa mej fòra dl’Italia, përchè i l’avrìo nen l’italian antrames; ma i soma ambelessì, e donca foma lòn ch’i podoma con lòn ch’i l’oma disposission.

Dovroma tuj j’instrument che i soma ch’a esisto e che i podoma dovré: lìber, prima ‘d tut (ma nen necessariament an piemontèis: i podoma fé la tradussion a vista da n’àutra lenga che i conossoma), stòrie anventà, CD e DVD, conte dla nòna…

J’arsultà: ij nòsti cit a capiran tut; a faran quàich cit eror ëd contaminassion an italian, che a vniran coregiù an manera natural con ël temp. Gnun-e tëmme ch’a amprendo nen bin l’italian: al contrari, la lenghìstica a l’ha dimostrà ch’a l’é esatament ël contrari, a pat ch’i sio coerent con nòsta sernia e i fasso nen ëd mës-cëtte.

Navigare necesse, vivere non necesse. Già.

Condividi su Facebook

Tweet