Ëd tante ròbe – mila, dj’àutre mila e mila ancora – fàite ansema për ël Piemont an costi singh agn (“Che cos’hai fatto in questi cinque anni?”, a-i ciamavo al protagonista d’Un uomo d’acqua dolce. “Boh!”), cost artìcol che la Gasëtta d’Alba a pùblica ancheuj a l’é ‘l prim ch’a seurt a firma gionta an tra Batista e mi. Bel.
A coriva l’ann 1938…
Poesìe ‘d na vira, sentiment d’ancheuj
Dl’ann 1938, XVI dl’era fassista, a-i seurt da la tipografia editris Vissio ëd Benevagienna un cit lìber ëd poesìe piemontèise, Scaparon, scrit da Alessandro Talucchi, n’autor ancheuj dësmentià. Nino Costa, ant la prefassion, a scriv: «La presente raccolta non [è] solo un fresco e piacevole volume, ma pure un interessante documento della vita spicciola torinese in questo inizio di secolo».
Ancaminoma dal tìtol. «Scaparon» an piemontèis a l’é na pessa de stòfa vendùa për pòch. Fin-a a Savian a-i é an sla piassa na botega ch’a vend pesse ‘d tèila ch’a së s-ciama «Lë Scaparon». Da nòstre part però, scaparon as dis nen e mach cheidun a coneuss costa paròla an riferiment a la stòfa.
Noi i conossima Scaparon come na frassion particolar dla comun-a d’Alba, da dlà da Tane, che ansema al Missòt a fà part ëd na pessa ‘d tèra albèisa ch’a va anver Turin, ant ël Roé. A peul fin-a desse che ant l’antichità a fussa stàita ciamà «Scaparon» pròpi përchè a-i era na pessa cita ‘d tèra, përdùa da dlà da Tane, chi a sa. Mentre che le notissie pì veje a parlo ‘d na comunità ch’a j’era artirasse ansima a la prima colin-a an facia a Tane, për scapeje a la pest che a massacrava Alba e tute le sità dla «globalissasion» d’anlora. Scaparon e sua famija, dal Sinchsent, a l’avo ardità la padronansa ‘d tuta la valada dita «val dij Majan», che ant j’agn andré a j’era stà masentà dal Convent ëd Sancta Marìa Ulmis, ciamà Ca da j’Olm, andoa che fin-a a pòchi mèis fà a stava nòstr amis e poeta an italian e piemontèis Luigi Franco.
E vnoma adess al lìber. Talucchi a në smon cost ritrat dla vita turinèisa dl’época litòria. A l’é vnume an man cost lìber, regalame tanti agn fà da n’amis, për cas an costi di. E i l’hai ancaminà a leslo, trovand na vita ch’a esist pì nen. Esempi ch’a fà al cas: vist ch’a j’é aria ‘d primavera, ëd vita neuva, ëd cambiament, i pensoma ch’i l’avrìo tuti dabsògn d’un bagn. Fin-a a nen tròpi agn andré a j’ero ancora ij bagn pùblich, andoa che un a podava ‘ndé a desse na sgurà. Talucchi a l’ha scrit na bela poesìa an sël tema, Stabiliment da bagn a Turin. Ambelessì a-i é quàich vers, ch’a dà la mzura ‘d na Turin d’antan:
Ficà ‘nt ël fond d’na cort longa, ‘n po’ scura
na pòrta a veder contorna ‘d verdura
un lampionssin a gas, un pòvr arciam
ch’a costituiss la sola soa reclam.
Sla pòrta ‘n s’un tapis j’è scrit: «Avanti»
per dësgenè i «clienti titubanti»,
e peui ne scond tapiss pi rafinà
e, an verd ch’a giura, ‘n « Salve » ricamà.
T’intre: seta a sò banch na madamona,
ùciai d’òr, dignità : l’è la padrona.
– U n bagno? – at dis – Còsa rispondie? Im seto
s’un vei sofà de vlù. Mentre ch’i speto
i vëdo ‘n sël taolin na quantità
d’ giornai, ‘d riviste da des ani anssà.
Im ricòrdo na vòlta: fass n’arssaot :
« II regicidio! » a l’han massamne n’aotr!…
[…]
Antorn a mi ‘n fumeri, e, come ‘n cesa
i sento tutt silenssio… Ses e mesa!
I m’aosso cheuit, im vesto, i scapo via
m’ambato fòra ‘nt’una bela fija,
e i rivo al banch : – Con amido, signore?
– Liscio, madama ! – Prego, professore,
passi è già pronto. Grassie a chiel, monssù –
‘Na sigarëtta ‘n boca, colett su,
fòra a fa freid, son ancor tutt sudà,
taco la corssa e i rivo fina a cà.
Batista e Gianni Davico
Lascia un commento