Dissionari piemontèis-alman

I conòss Claudio Panero da tanti agn, e i savìa ‘d soa passion për nòsta lenga. Ma a l’ha frapame na soa mail ch’i l’hai arseivù ‘l dì ‘d Pasqua, anté ch’am nonsiava sò Dissionari dla lenga alman-a e piemontèisa.

Erri De Luca, s’a fussa piemontèis, a dirìa:

I consider valor lòn che doman a valrà pì gnente, e lòn che ancheuj a val ancor pòch.

Për mé cont, i l’hai mach da dì na ròba: tant ëd capel për quaidun ch’a buta sò temp për n’afé che a servirà a pòchi, për na lenga moribonda. Ma ij malavi terminaj, com a fortiss Tavo Burat sità da Fabrissi Arnaud, a son ancora viv e pa ancora mòrt: donca chapeau, monsù Panero.

I l’oma avù na cita ciaciarada via email, ch’i arpòrt ambelessì.

Com ch’a l’é vnùje l’idèja dël dissionari?

Quàich agn fà, na madama piemontèisa ch’a sta a Cordoba (Argentin-a) e a së s-ciama Celestina, parenta d’un mè amis, a l’é vnùa an Piemont për arvëdde ij sò parent e la tera andova ch’a j’era nà. Adess a l’ha 84 agn. Na madama d’età, ma bin svicia: a l’ha pijà l’avion a Cordoba e a l’ha cambià a San Paolo dël Brasil, për peui rivé a Malpensa, andova mi e Lucianito (coma a lo ciamava chila) la spetavo.
Quand ch’a l’era cita, ij sò a son partì da sì ansema a chila. A ca a parlavo mach piemontèis e an Argentin-a a l’han për forsa ‘mparà a parlé lë spagneul. Donch, con chila i parlavo mach piemontèis e na frisa dë spagneul, përché l’italian a lo capìja bin pòch. Am arcòrd sèmper le soe domande, për es. dzora ij “campos de arroz” (camp ëd ris), an sla stra antramentre che i vnisìo a ca. A l’avìa piasume tròp l’ideja ‘d tradue diretament an piemontèis, sensa passé travers ëd l’italian. Mach che mi lë spagneul i lo conòss pòch. Alora për ël dissionari i son campame sl’alman che i dòvro da tanti agn.
Minca tant a capitava che Celestina a discutìja dzora a la manera ‘d dì certe paròle: fòrse e për soa fortun-a, chila a l’ha conservà ‘n piemontèis pì genuin che ‘l nòstr.

Am piasrìa savèj ‘l përchè ‘d cola bela dedica («A tuti ij piemontèis ch’a son ëstàit përzon-é an Gërmania»).

A-i é ‘dcò na stòria ambelesì. I l’heu pensà a me pare ch’a l’é dël vintequatr. Ant ël ‘43, apress ëd l’armistissi dl’eut stèmber, a l’avìa disneuv agn. Come tanti sòlda che a l’avìo nen aderì a la repùblica ‘d Salò (a-j ciamavo IMI: Italiener Militär-Internierte), a l’avìa stàit deportà an Polònia da j’alman. La soa destinassion a l’era un pàis vzin a Danzica. A l’avìa gnanca fàit a temp a torné dal front sël Dòn ant la prima del ‘43 che a l’han ciapalo e mandalo a travajé për j’alman ant na fàbrica. Për la fam ij përzoné a rivavo a mangé le pleuje dle patate e për podèj bèive a l’avìo sùbit amparà a ciamé “Wasser” (eva).
Doi sò fratej a j’ero anvece stàit ciapà dai russi (pòch temp fa i l’oma riessu a trové la tomba d’un dij doi ant un pàis an Russia (Akbulak), ma vzin al confin con ël Kazakhistan (probabilment ël pòst andova a l’avìa stàit deportà dai russi come përzoné).
Come me pare, a tanti d’àutri piemontèis a l’é capitaje l’istessa sòrt. E alora a më smijava che na dèdica a lor a rendissa pì significativ ël travaj d’ës dissionari-sì.

Che rëscontr a l’ha avù dòp a la publicassion?

A son ancora nen tante, ma tute le përson-e che a l’han vist ël travaj fàit a l’han dimostrà entusiam o a l’han almen avu na reassion positiva, ëdcò përché a l’é na còsa ‘n pò particolar.

A l’é sodisfàit dël travaj ch’a l’ha fàit?

I son bastansa sodisfàit; a-i é ‘ncora ëd particolar da milioré, ma i son content. Magara i trovereu ‘n pò ëd temp për fé na seconda edission. Però i promëtto gnente, përché i l’heu ‘dcò ancaminà a fé fransèis-piemontèis, ma i sai gnanca se i rivereu a la fin. A sarìa peui ‘dcò bel fé: piemontèis-napoletan, piemontèis-ossitan …

A la fin – a la fin, përchè noiàutri piemontèis i soma fàit parèj, an pias nen butesse an mostra – a më smija giust dì doe paròle ansima a Claudio Panero. I l’hai ciamaje na cita presentassion e chiel a l’ha rispondume:

I son dël ‘60 e vivo a Vilastlon da l’età ‘d des agn. I son sèmper ëstàit apassionà dle lenghé parla ant ël mond (ëdcò ëd cole ‘n pò pì “dròle”), bele che l’indiriss ëd la mia formassion a l’è nen ëstàit lenghìstich. Mach për l’alman i son diplomame al Goethe Institut ant ël ‘90, i l’heu passà ‘d curt perìod an Gërmania, Svissera e Austria e l’heu dovrà l’alman për pì ëd vint agn për travaj. La passion për lë studi dle lenghe a l’ha però possame a amparene ‘dcò d’àutre për me cont (fransèis, inglèis e ‘n pò ‘d russi, spagneul olandèis, ebréo). E peui a l’ha piasume tant aprofondì ‘l piemontèis, na lenga tròp bela e ‘nsostituìbil, che venta nen lassé ch’as perda.

Ancora na vira chapeau, monsù Claudio.

Condividi su Facebook

Tweet