Bepe Sané, “Dragonòt” për j’amis, përson-a pasia e an-namorà dël Piemont, a l’ha fame ‘l piasì ‘d dì la soa an sël rëscontr an sla grafìa dla lenga piemontèisa arlongh ij sécoj.
(L’idèja mia a l’é cola d’avèj pì pont ëd vista possibij an sla question, për testimoniansa e documentassion për chi ch’a l’é anteressà a la question.) Ambelessì a segue sò tòch – con un mé mersì bon ben gròss, as capiss.
—
A sarà n’ann fà che ël professor Sergi Gilardin a l’avìa nonsià an sla Ragnà ch’a sarìa stàit-ie un Rëscontr an sla “Grafìa dla lenga piemontèisa ant ij sécoj”. Mi i l’avìa mai avù l’ocasion ëd vëdde un dij Rëscontr an sla lenga piemontèisa dont a l’avìo parlame tant, e i l’heu spetà con anpassiensa ch’a-i rivèissa ij di dël Rëscontr.
Gilardin a l’avìa spiegà bin che ël but dël Rëscontr a l’era studié an manera diacrònica (visadì arlongh ij sécoj) ël dësvilup dla grafìa dla lenga piemontèisa. I son arcorzume, quand che i parlava dël Rëscontr a d’amis piemontèis o piemontesista, che a l’avìo ëd dificoltà a capì che ël but dël Rëscontr a l’era sempi parèj. Soens j’amis a së spetavo d’àutr; për esempi, un a l’avia dime che ant ël Rëscontr a sarìa dovusse stabilì “com ch’a së scriv an piemontèis”. E i son pa riussì a spiegheje che ël piemontèis a l’é scrivù da almanch 900 agn e ch’a-i é pa dabzògn dë stabilì adess com ch’a së scriv.
L’episòdi a l’é servume a antrodùe col che për mi a l’é un gran mister. A-i é pa gnun argoment ch’a apassion-a ij cultor ëd le lenghe regionaj (piemontèis, véneto, etc.) com col ëd la grafìa. A-i é sempe dle gran discussion an sla grafìa ëd coste lenghe, e soens a-i é quaidun ch’as buta lì e a anventa dle neuve manere dë scrivje. La pi part dle vire, chi ch’a anventa dle neuve grafìe peui a-j dòvra pa e a scriv pa gnente, parèj ste grafìe anventà a resto litra mòrta e a fan mach confusion. Mi i continuo a pa capì com l’afé d’anventé dle neuve grafìe a sia tant apassionant.
Ma vnisoma al Rëscontr. Viagé për stra e autostrà al saba ëd matin a l’é riposant, e a neuv ore dël saba ëd matin Vërsèj a l’é motobin tranquila. La zòna dël Rëscontr a l’é motobin bela, con tant verd e bele gesie. Ant ël parch anté i l’heu parchegià, i l’heu vëddù n’enorm Ginko Biloba, na pianta ch’a l’é un fòssil vivent, ùnica pianta ancora viventa ëd tut sò Órdin, e un Liriodendron Tulipifera anco’ pi àut, con le caraterìstiche dròle feuje a ponta piata.
Ël Rëscontr a së tnisìa ant ël fiamengh Salon Dugentesch, dël 1200, un-a dle tape dla Via Fransìgen-a, restaurà da pòch agn. Ël pùblich a l’era bastansa nombros, i saroma stàit da 50 a 70 përson-e; i l’heu podù saluté tanti amis: Gioanin Ross, Michel Bonavé, Dàvid Damilan, e (finalment) conòsse ëd përson-a Albina Malerba, Sergio Notario, Fransesch Rubat Borel, Dàvid Filié.
Ël Rëscontr a ancamin-a con ël professor Gilardin che a presenta ël prim test romanz, ël “Sarament dë Strasborgh” (d’842) ansema a soa vërsion alman-a. La vos ëd Gilardin a riess a rende quase literari coj antich test.
Peui a ven la prof. Alda Rossebastiano (ëd l’Univërsità ëd Turin) che a presenta n’arserca an dzora a na desen-a ëd test del 1300 e del 1400. L’anàlisi dij test a l’é fàita con l’agiut dël computer, e a son stàite analisà le solussion gràfiche sia për le vocaj sia për le consonant. Ij test a son ciarament anfluensà dai modèj gràfich latin, e a l’é mal fé trové trassa dle vocaj turbà e dla “e” mësmuta. La Rossebastiano a l’ha dit che a son pa stàit pijà an considerassion ij test dij Sermon Subalpin, pi vej ëd 200 agn, përchè a son dij “test multi-lenga”, giustificassion che i l’heu pa capì.
A sara la matinà Fransesch Rubat Borel. I son an contat an sla Ragnà con Fransesch da vàire agn, e con un nòm parèj im lo imaginava almanch ëd mia età. Con mia sorprèisa a l’é motobin pi giovo. Fransesch a presenta n’arserca an sij test dël 1500 e 1600, a parte da l’Opera Jocunda ëd l’Alion (1521), ël prim lìber stampà an piemontèis. L’antërvent ëd Fransesch a l’é un dij pi anteressant, përché a confronta la grafìa piemontèisa con cole vzin-e milanèise, genovèise e emilian-e. Ant un test dël 1600 dël bolognèis Giulio Cesare Croce, l’autor dël Bertoldo, as treuvo 4 canson piemontèise, anté la “n” velar a l’é scrivù con na solussion gràfica particolar.
Ant l’antërval i l’heu aprofitane për fé un bel vir për Vërsèj, sità ch’i l’avìa mai visità. Vërsèj a l’é bin tnùa, tranquila, i son capità ant na piassa ch’am arcordava la Piassa dël Palio ëd Sien-a. A l’é piasume l’ideja d’andiché le veje ca con ij nòm ëd le famije stòriche ch’a son stàit-ie.
Al dòp mesdì a ancamin-o le prof. Candida Rabbia e Carla Becchio che a presento n’arserca an sl’euvra d’Edoard Ignassi Calv (fin dël 1700). Minca tant ël Calv a s’ispirava, për quaich noanse, a la grafìa dël fransèis, la grafìa dël ‘700 a l’é mtobin vzin a cola ch’i dovroma adess.
Dario Pasero a presenta peui n’arserca an sla grafìa dovrà dal Pare Ignassi Isler (1700). Dario Pasero a l’ha parlà ëd soa anàlisi fàita an dzora a 4 manscrit ëd j’euvre dl’Isler. Na notassion anteressanta: an dzora ai manscrit, as dis che le canson ëd l’Isler a son an “lenga piemontèisa”.
D’apress a-j tocava a Gianluca Perrini, che a l’ha fàit na carelà an dzora ai prinsipaj autor dë 1800. Perrini a l’é n’àutra giovo sorprèisa: con studios com Rubat Borel e Perrini, la tradission djë studi an sël piemontèis a l’é sigurà për un bel pòch. Perrini as lassa porté un pòch da la passion, fin a arzighé ëd polemisé contra la grafìa “a l’italian-a”.
L’ultim antërvent dël di a l’era ëd Giovanna Viglongo, che a l’ha arpassà le tape che a l’han portà a la formalisassion ëd la grafìa piemontèisa standard, cola che a ven ëdcò ciamà “grafia Pacot-Viglongo”.
Ël Rëscontr a continuava për mesa giornà a la dumìnica ëd matin, ma i l’heu pa pi podù andé. An tùit ij cas j’antërvent ëd la prima giornà a l’avìo coatà tuta la stòria dël piemontèis, da j’Orìgin ai di d’ancheuj. A-i é da dì che la prima giornà a l’é filà via seulia, sensa che ël moderador (Gilardin) a l’abia mai dovù antërven-e.
Për mi ël Rëscontr a l’é stàit anteressant che pi a podìa pa, e adess i speto con ampassiensa j’At, ch’a surtiran l’ann ch’i ven. Sens’àutr, da adess an anans, qualsëssìa studi an sla grafìa dël piemontèis a dovrà partì da j’arzultà presentà an coste doe giornà.
24 otóber 2011
Bepe Sané (Dragonòt)
Lascia un commento