Saba 15 e dumìnica 16 otóber a Vërsèj (Salone Dugentesco, via Galileo Ferraris) a së tnirà n’important rëscontr: La grafia della lingua piemontese nei secoli. L’intrada a l’é libera, e tute le përson-e ch’a l’han a cheur l’avnì ‘d nòstra lenga a son anvità.
Ël rëscontr as divid an tre session: la prima, saba da neuv e mesa a un bòt; la sconda al dòp-mesdì, da tre bòt a ses e mesa e l’ùltima a la dumìnica matin, ancor da neuv e mesa a un bòt.
Ij relator a son lòn che ‘d mej ël piemontèis ancheuj a l’ha da eufre. Ambelessì a-i é ‘l programa complet. Mi im limit a segnalé quaicòs.
Saba ‘d matin Sergi Girardin – ch’a l’é ‘dcò ‘l coordinator sientìfich dl’event – a parlerà dla grafìa dle lenghe neolatine e indo-europenghe.
Al dòp-mesdì Gianluca Perrini a argomenterà ansima a la grafìa dël piemontèis da la Ristorassion a la fin dl’Eutsent, e Giovanna Viglongo a rasonerà ansima a la grafìa dla lenga piemontèisa ant l’arforma Pacòt-Viglongo e ant la pràtica editorial.
Domìnica ‘d matin Gianfranch Gribàud a relassionerà an sla grafìa dij pì amportant dissionari dla lenga piemontèisa, Dàvide Damilan a parlerà ‘d come mosteje la lenga piemontèisa a le masnà e ai grand, e Albina Malerba a conterà dle sernie ’d Renzo Gandolfo e ’d Gianrenzo Clivio për la Ca dë Studi Piemontèis, con ij sugeriment ëd Giuliano Gasca Queirazza.
I son nen sicur che un rëscontr come cost a butrà un pont ferm ant na question dij doi andrit; ma, për qualità dj’intervent e për ël rigor sientìfich dl’organisassion, i son sicur che a vaja la pena dë scoté lòn ch’as dirà.
Commenti
Per cuj ch’a sun interessà a le questiun ed la grafìa piemunteisa, cust scrit del prof. Villata a pöl esse mutubin ütil nen mac per sciairisse le ideje sla questiun ed la grafìa, ma co per rendse cunt che a-i sun vaire manere de scrive el piemunteis, e sensa che gnün a l’abia el drit ed fene un dogma.
Salüt
Enric Eandi
Buletin ed l’Academia dla lenga piemuntèisa
Nr 23 – Utùber2001 – http://www.piemunteis.it/allegati/BULETIN_0004.PD
Bruno Villata
As turna a parlé ‘d grafìa piemunteisa
An ste ültime sman-e n’amis ch’a stà a Türin a l’ha anfurmane che st’utunn a-i sarà a Vërsèj ‘n cunvegn an sla grafìa piemuntèisa, anté ch’as pija an cunsiderassiun ël sistema gràfic adutà da vaire scritur piemuntèis, a parte dal prinsipi dël Sincsent quasi fin ai nossi di.
Sta neuva a l’ha fane propi piasì përchè che, a la finitiva, tüti a pudran rendse cunt che an passà ugnidün a scrivìa ‘l piemuntèis cum a-j era vis e che la grafìa storica a l’é na grossa bala. Sta custüma a l’era cuntinuà co dop che Murissi Pipin a l’avìa scrivü la prima gramàtica piemuntèisa (1783), e fin-a dop dël 1930 quand ch’a l’é naje la grafìa brandé, che cheidün a l’ha ciamà amprupriament ëstorica.
Për rendës-ne cunt a bastrìa lese jë scrit d’Ar-turo Genre, cunsulté ij vaire dissiunari upüra co, s’as na treuvu ancura, lese j’euvre uriginaj redate an piemuntèis da l’Eutsent al di d’an-cheuj. Ch’as pensa për esempi a ‘L Sant Evange-li de Nossëgnour Gesu-Crist secound San Luca e San Giouan dël 1838, ai Canti popolari del Pie-monte cüjì da Costantino Nigra (1888) upüra co mac a jë scrit d’Alberto Viriglio (†1913).
Për cuntinué a insiste ch’a esist na tradissiun gràfica dël piemuntèis, an ësmija ch’a tuca avèj j’euj fudrà ‘d pel ëd salam mutubin ëspëssa, a menu che ün a l’abia mai lesü ëd test uriginaj ëscrit prima dël 1930, ann che Pinin Pacot e Andrea Viglongo a l’han ideà la grafìa brandé che, cum as é disse, cheidün a l’ha peui ciamà storica, sensa rasun.
Ma co la grafìa brandé a l’é nen piasüa a tüti, an efet, vers la fin ëd j’ani ’30, Ali Belfadel a l’ha püblicà na Gramàtica piemuntèisa ch’a pre-
sentava na scritüra diversa da cula ‘d Pacot e Viglongo. E l’istess a l’ha fait Enzo Bottasso che, dël 1953 a l’ha suagnà la trascrissiun ëd le cumedie dl’Aliun ch’a fan part ëd la famusa Opera Jocunda.
Essenda al curent ëd le dificultà che la gent a l’avìa a lese ‘l piemuntèis ant la grafìa brandé, dël 1967, co Mario Soldati, për la püblicassiun ëd I proverbi piemontesi a l’ha sernü na scritüra diversa da cula brandé e ant na nota a giüstì-fica sùa sernia disend: L’ortografia e perciò l’ortoepia piemontese dei Proverbi appariranno qui semplificate affinché gli italiani non piemontesi, nel leggere la traduzione non siano intimiditi nelle loro occhiate almeno orientative sul testo. Perciò scarso uso dei segni fonetici. Una soluzione non troppo tecnica ma pratica. Sovente nei vari testi piemontesi (anche in quelli che contengono i proverbi qui trascritti) manca l’uniformità ortografica.
D’auta part la giüstëssa dë ste usservassiun a l’é co pruvà dal fait che dël 1980, ant la presentassiun ëd la Grammatica della lingua piemontese ‘d Guido Griva, Andrea Viglongo, ün ëd j’ideatur ëd la grafìa brandé, tüt essenda sudisfait dël travaj fait, a pensava ch’a sarìa ancur duvüssé eliminé vaire ëd cuj acent nen andispensabij. E sì dapress i arpurtuma sùe parole: Bisogna giungere a scrivere il piemontese colla scorrevolezza con cui si scrive l’italiano, cioè con accentazione, quasi nulla. Solo così si abituerà il piemontese a leggere la sua lingua senza prevenzioni ed incertezze. Inoltre si darà a tutti la prova che si tratta di una lingua viva ed attiva, di uso normale e popolare, non di un monumento del passato, da venerarsi come reliquia della cultura degli antenati, in cui sanno esprimersi soltanto i poeti; ruolo a cui tanti critici vorrebbero relegare il il nostro vivissimo e vitalissimo piemontese di oggi.
E an ëstüpiss ël fait che mai gnün dij difensur ëd la grafìa brandé a l’abia mensiunà o piait an cunsiderassiun ij sügeriment d’ës magister. Ansi, anvece dë scüté ‘s bun cunsèj, ij brandé d’ancheuj a sun radicalisasse daré ’d sùa scri-türa, ver munument dël passà, e cume ‘d vej tru-
-pié sbandà e sensa idee, vaire a sërcu ‘d difende ‘l vej furtin magagnà tirand a la borgna sü tüt lon ch’a-j ësmija divers. E parèj, a slun-tananu co chi ch’a pudrìa deje na man a büteje an sla carzà giüsta, già arvelà, cum as é vist, pì che na tranten-a d’ani fa da ‘d gran piemuntèis.
A part son, a tuca co rendse cunt che an se ültime desen-e d’ani l’eculugìa lenghìstica dël piemuntèis a l’é cambià ‘d pianta e an ësmija che Andrea Viglongo, ün dij prim brandé, a l’avèissa già capilu dël 1980.
Për lon ch’a rësguarda la grafìa, se dël 1930, quand che an Piemunt quasi tüti a parlavu piemuntèis e pochi a lu scrivìu, a pudìa andé bin duvré na scritüra süfisticà, ancheuj, che bin pochi a lu parlu e che la lenga a sta andasend a rameng, për cerché ‘d salvé la baraca as deuv ëscrive ant na manera sempia che tüti cuj pie-muntèis ch’a sun ëstait alfabetisà an italian e an castijan a peudu capì sensa tribülé.
E vira, tuira e tarabasca, l’ünica stra për rivé a stu fin a l’é cula ‘d marché cun ‘d sègn bin ciair e distint ij sun median dla /u/ e dla /o/, ch’a esistu nen an italian e an castijan. Urmai a l’é na dusen-a d’ani ch’i l’uma adutà na grafìa ch’as basa sü sti prinsipi e i l’uma la sudisfas-siun che vaire piemuntèis ch’a l’avìu mai lesü dë scrit an sùa lenga mare, nen mac a l’han cuminsà lesla cun na gran goj, ma cheidün a l’ha co cuminsà a scrivla.
Cum as peul nuté da la grafìa d’ës buletin l’antrudüssiun dël sègn ü për marché ‘l sun ëd la /u/ lumbarda, nen mac a l’ha rendü bin sempia e esplìssita la grafìa, ch’i l’uma ciamà antërnassiunal, ma a l’ha co dane la pussibilità d’eliminé na patela d’acent inütij, përchè che la o a l’é sempe tonica e dunc a l’ha nen dëbzogn d’acent, la u a sun-a /u/ cum an italian e an ca-stijan, mentre ‘l digrama eu a curëspund al sun ëd la /o/ lumbarda, cum a capitava già al prinsipi dël Sincsent e an quasi tüti ij test piemuntèis ëd j’ani ch’a-j ven-u dapress. Augurand ‘n gran sücess al rëscuntr, i speruma che ij cungressista a pensu peui co a la grafìa dl’avnì, përchè che cun cula ch’a deuvru adess as va nen luntan.
Scusme Enrico, ma mi i riess pròpe nen a capì lòn ch’a dis ël professor Villata: nen për ij contnù, ch’a saran sens’àutr valid, ma për la manera dë scrive. A l’é un problema con n’àutr problema andrinta, e an costa manera bin pòche përson-e – i pens – as pijeran l’angagg ëd lese.
A ventrìa che costi intervent a fusso scrit an italian, o an inglèis, o an fransèis (se nen an piemontèis): ma an tute le manere ant na lenga ch’as peula capì.
[…] l’heu nen podù partissipé al rëscontr an sla grafìa dla lenga piemontèisa arlongh ij sécoj, e antlora i l’heu ciamaje da chi ch’a j’era ‘d dì la soa. Gianluca […]
Ciao Gianni,
mi i cherdo nen ch’it sìe nen bun a lese le scrit del prof. Villata, penso pitost ch’a sia la sòlita prevensiun dij fanàtic ed dla grafìa Brandé, professur ed grafìa, ch’a vardo cume ed can an cesa cuj ch’a s’arzigo a scrive an manera un poc diversa.
Che pöi la grafìa dovrà dal prof. Villata at piasa nen, son a pöl esse, ma dis nen ch’it capisse nen el sens ed lon ch’a l’é scrit; é alura leslo ch’at fa bin.
Se pöi ed vole fé un cunfrunt tra le diverse grafìe, ed podrai osservé che la grafìa standard, custa-sì, a vol esse na mediassiun e na rassiunalisassiun rispet a le grafìe Brandé e Villata.
E disme nen chit riesse nen a capì lon che i l’hai scrivü mi bele-sì.
E dis nen ch’a l’é méj scrive an italian, perché a l’é propi lon ch’a massa la lenga piemunteisa.
Mi pitost i diso: a l’é méj scrive an piemunteis, minca ün cum a-j pias, sperand che cuj ch’a leso a l’abio nen tropa spüssa suta al nas.
Tanti bej salüt
Enric Eandi
Nò, a l’é ch’i sia nen bon, as capiss; a l’é ch’i fass tròpa fatiga e a më scapa la veuja.
Gianluca Perrini, pr’esempi, a dis:
“La grafìa piemontèisa a fonga soe rèis ant na tradission secolar. Campé ai crovass cola tradission a l’é n’afé motobin arzigos, ch’a peul avèj d’efet disastros an sl’avnì dla lenga”.
E costa, për mi, a l’é na base da la qual parte. Anventesse na grafìa përchè a semplifica le ròbe a l’é nen un discors ch’i capiss. Ma i soma d’acòrde ch’a venta semplifiché: Ancora Perrini:
“Mia idea a l’é che la grafìa stòrica a debia esse la base ‘d qualonque normalisassion sissìa. Mi i son për na semplificassion dj’acent e dl’usage dij tratin, ma ant ël rispet dij prinsipi fondamentaj consacrà da la stòria e da l’usage. ‘Semplificassion ant la tradission’ a l’é mia divisa”.
An doe paròle: semplifiché a va bin e a l’é giust e i soma tuti d’acòrdi; semplifiché tròp a va nen bin përchè na lenga con na tradission a diventa mach pòch pì che un mugg ëd segn grafich nen colegà a gnente.
Peccato che non vi si in parallelo una buona traduzione in Italiano..per tutti coloro che non sono specialisti della lingua Piemontese, che potrebbero godere dei benefici effetti di una maggiore conoscenza.
Michele Sequenzia
Hai certamente ragione Michele; ma è il destino delle lingue regionali, che sono – ahimè – per felici pochi.
[…] Bepe Sané, “Dragonòt” për j’amis, përson-a pasia e an-namorà dël Piemont, a l’ha fame ‘l piasì ‘d dì la soa an sël rëscontr an sla grafìa dla lenga piemontèisa arlongh ij sécoj. […]
[…] anans con ij coment dzora ‘l rëscontr an sla grafìa dla lenga piemontèisa arlongh ij sécoj: ancheuj i lesoma l’opinion ëd Sergi […]