Ant le sman-e passà i l’hai publicà an cost blògh quàich coment (sì, sì e sì) ansima al rëscontr an sla grafìa dla lenga piemontèisa arlongh ij sécoj. Adess i veuj dì la mia.
Mi i l’hai ancaminà a scrive an piemontèis dòp ai vint agn. I j’era iscrit a la facoltà ‘d lettere, minca ròba scrita am apassionava, e amprende a scrive an piemontèis a l’é stàit come saré un cercc – na ròba natural, cartesian-a squasi. I l’hai ancontrà na grafìa – un-a sola – e bin volenté i son stàit a le regòle, com ch’a l’é normal quand ch’a s’amprend na lenga scrita.
Se adess am disejsso «a venta cambié tut» i sarìa pront a cambié – mé ùltim lìber a parla, an doe paròle, dla gòj ch’a deriva dal cambiament. Ma për cambié a-i va un motiv, e mi i vegh nen dij motiv për passé da la grafia stòrica a cola mincadì (Eandi-Villata).
Nen un motiv filològich: la grafìa mincadì a l’é nen gropà a gnun-e tradission, a l’é na semplificassion «mecànica». E ambelessì am ven an ment lòn che Cesare Pavese a scrivìa ant la Prefazione a Moby Dick:
Avere una tradizione è meno che nulla, è soltanto cercandola che si può viverla.
Nen un motiv pràtich: chi ch’a scriv o les nen an piemontèis adess a lo farà nen con na grafìa diversa, bele se pì fàcila.
Tut sòn, dit con tut ël rispet ch’i l’hai për Enrico Eandi: i conòss soa passion për ël Piemont e i sai perfetament che a l’ha car come mi e come tanti àutri l’avnì (e ‘l present) ëd nòsta lenga. Ma ‘l piemontèis a l’ha na grafìa codificà da la tradission: a peul nen piasèjne, ma a l’é parèj. E amprende a scrive an piemontèis a l’é fàcil, bon ben fàcil (i peuss testimonielo përchè ch’i l’hai falo): a basta ch’a-i sia la motivassion.
Anventesse na grafìa, për mé cont, nò, a l’ha nen sens: i podoma nen pensé che an semplificand is butroma an tanti a scrive. Ël piemontèis a l’é na lenga ch’a meuir (nen mòrta), con tute le dificoltà dle lenghe regionaj. Ma a l’é la lenga mia, mé pais, mé cheur.
Commenti
Me car Gianni,
vist che t’im fas l’onur ed parlé dij me rasunament sla grafìa piemunteisa, im sento an dover ed dete na risposta, che i spero a pössa esse ciaira, tüt lon ch’a serv per capisse.
Ma prima ed tüt permetme ed sintetisé sì ed séguit cuj ch’a sun j’element ch’a definisso la grafìa standard:
• la grafìa standard, o grafìa mincadì s’at pias ed pi, a l’é fundà sla gramàtica del prof. Villata (La lingua piemontese – ed. Savej), ma a l’é mutubin diversa da la grafìa che el prof. Villata a dövra da vaire agn, ciamà da chiel “grafìa anternassiunal”.
• La grafìa standard a l’é nen na grafìa inventà; la grafìa standard a l’é gnente ed pi, e gnente ed menu, che la rassiunalisassiun, e dunca la standardisassiun, ed le vaire furme ed grafìa dovrà arlung ij sécuj.
• Tüti i segn dovrà ant la grafìa standard a sun già stait dovrà da almanc ün ed j’autur pi avusà ch’a l’han scrivü an lenga piemunteisa: a parte da Pipin, per rivé a Pacot, sensa desmentié Nigra, cumbin ch’a sia nen stait cunsiderà ant el rescuntr ed Versej.
• La rassiunalisassiun ch’a l’ha portà a la grafìa standard a l’é fundà ansima a custi prinsipi:
-La bivalensa fonética dla /o/, valurisà cume element caraterìstic dla lenga piemunteisa (porta/portun)
– La notassiun cun segn specìfic di sun tìpic ed la lenga piemunteisa (fürb, fasöl, vëde, …)
-Notassiun ed l’acent fònic, limità aj pochi cas duva l’acent a l’ha sens diacrìtic (mèj, méj; vèj, véj; … pèt, pét).
-Notassiun ed l’acent tònic secund le régule definìe dal prof. Villata.
A part son, la grafìa standard a l’é fundà dzura a custi criteri:
-Evité la fonetisassiun ed la furma scrita (important/amportant)
– Fé an manera che a l’istess segn curispunda, per lon ch’a le possìbil, l’istess sun, tant an piemunteis che an italian.
Dunca, la grafìa standard a l’é nen na grafìa inventà e a völ nen esse n’impusissiun per gnün; la grafìa standard a völ esse na proposta ed rassiunalisassiun ed l’ortografìa piemunteisa, düverta aj sügeriment e a le osservassiun ed tüti cuj ch’a sun interessà a l’argument.
Tüt son fait cun la cunvinsiun che la lenga piemunteisa, cume tüte le lenghe, a l’é definìa da la gramàtica e dal léssic, essend la grafìa na cunvensiun ; che, quand ch’as trata ed na lenga débula, a l’é obligà, se a völ ne sparì, a adatesse al cuntest lenghìstic, imponü da la lenga pi forta.
Da sì a-i ven che, per la lenga piemunteisa, lon ch’a podìa andé bin quand la lenga forta a l’era el franseis, a va pi nen bin quand che la lenga forta, e forta mutubin, a l’é la lenga italiana.
Dit son, lassme fé ancura due cunsiderassiun,
Mi i sun nen inventame na grafìa; dop d’avej passà vaire agn a travajé sel curetur ortogràfic basà sla grafìa Brandé (cula che fin a jer as ciamava “grafìa moderna” e adess ti it ciame “grafìa storica”) i sun rivà a la cunclüsiun che la grafìa Brandé a l’avìa bisogn ed na rassiunalisassiun, per süperé cula fonetisassiun dla furma scrita, ch’a l’é la furma tìpica dij dialet.
Cuntinuand a travajé ancura per vaire agn, i sun rivà a la cunclüsiun che la lenga piemunteisa a pöl esse scrita cume tüte le lenghe, quand ch’as abia nen la preteisa ed trascrive el parlà.
Che pöi la rassiunalisassiun ed dla grafìa a pössa esse lon ch’a serve a fé an manera che tüti ij piemunteis as büto a scrive an piemunteis, mi i lo chërdo nen. E gnanca i chërdo nen che la grafìa standard a pössa garantì l’avnì dla lenga piemunteisa.
El me büt a l’é mutubin pi limità: dé al piemunteis la dignità ed lenga, tirand fora la sua essensa ed lenga, faita ed parole furmà secund ed régule bin precise, codificà dal prof. Villata, tirand via le incrustassiun che la fonetisassiun ed dla grafìa, tìpica dij dialet, a l’ha implacaje a col.
An cunclüsiun: la grafìa standard, duva la furma scrita ed tüte le parole piemunteise, gavà poche ecessiun, a l’é derivà da precise régule gramaticaj e fonétiche, a fa del piemunteis na lenga, nen un dialet.
Le grafìa Brandé, cume le diverse furme ed grafìa ch’a sun venüe prima, vorend trascrive el parlà, a trata el piemunteis cume un dialet, scrit an vaire manere, secund cume ün a parla.
Dunca, la grafìa standard a l’é nen na grafìa inventà, ma a l’é e a völ esse na proposta de standardisassiun dla furma scrita dla lenga piemunteisa, sensa gnüne preteise ed trascrive la furma parlà.
E son a l’é lon ch’a fa la diferensa tra lenga e dialet.
A te smija poc?
Tanti bej salüt
Enric Eandi