I l’heu nen podù partissipé al rëscontr an sla grafìa dla lenga piemontèisa arlongh ij sécoj, e antlora i l’heu ciamaje da chi ch’a j’era ‘d dì la soa. Gianluca Perrini am manda “doe righe a la bon-a”. Mi, chi l’hai na gròssa amirassion për chiel da quand, a fà des agn, i l’hai conossulo a un cors ch’a j’era vnù a fé a Cher con Gianfranch Gribàud, i lo ringrassio pròpi tant e i buto ambelessì a segué sò tòch.
—
Saba 15 e dumìnica 16 d’otober, a Vërsèj, a l’é tnusse ‘n rëscontr an sla stòria dla grafìa piemontèisa, vorsù e organisà dal prof. Sergi Girardin (Sergio Gilardino).
Mi i l’hai partecipà mach a la prima dle doe giornà ‘d travaj, doncre coste mie nòte a son nen complete.
Ël prof. Girardin a l’ha fait n’antrodussion general an italian, sotlignand l’amportansa dla tradission ant la codificassion dle lenghe minoritarie; peui a l’ha parlà, sempe an italian, Alda Rossebastiano (dl’Università ‘d Turin), ch’a l’ha pijà an esame la grafìa ‘d na pugnà ‘d test piemontèis dël Tërzent e dël Quatsent, andoa a-i é già n’embrion ëd cola ch’a sarà peui la grafìa moderna, përchè /ü/ e /u/ a son marcà, coma ancheuj, con u e o, damantrè /ə/ e /ö/ a son nen marcà e a l’é nen ciair se la grafìa nn (coma an personna, fontanna) as debia les-se [ŋ] o [ŋn] (mi i penso che personna a fussa prononsià [pər’suŋna].
La paròla a l’é peui passà a Francesco Rubat Borel, ch’a l’ha esaminà ij dësvlup gràfich dël piemontèis ant ij sécoj XVI e XVII. Ant ël dòp-mesdì Candida Rabbia a l’ha parlà dla grafìa d’un manuscrit dl’Artaban Bastonà d’Edoardo Calvo; sùbit dòp, Dario Pasero a l’ha analisà na quatren-a ‘d manuscrit islerian trovà ‘nt ël «Fondo Patetta» ant la Sità dël Vatican. Pasero a l’ha armarcà che «ant la grafìa ‘d coj document a-i é già l’80% ëd la grafìa d’ancheuj». Peui i l’hai parlà mi, ch’i l’hai fait la stòria dla grafìa piemontèisa da la gramàtica dël Pipin a la fin dl’Eutsent; Giusep Goria e sò fieul a l’han parlà dle solussion grafiche escogità da Arturo Aly-Belfadel për soa Grammatica e, dulcis in fundo, Giovanna Viglongo a l’ha ancërmà l’uditòri con soa rievocassion dj’agn «eròich» ëd la SELP e dla restaurassion dla nòrma clàssica da part ëd Pinin Pacòt e Andrea Viglongo.
A s’é nen parlasse diretament ëd Bruno Villata e ‘d soe proposission grafiche. Mi, sensa fé ‘d nòm, i son përmëttume ‘d dì che la grafìa piemontèisa a fonga soe rèis ant na tradission secolar. Campé ai crovass cola tradission a l’é n’afé motobin arzigos, ch’a peul avèj d’efet disastros an sl’avnì dla lenga. Mia idea a l’é che la grafìa stòrica a debia esse la base ‘d qualonque normalisassion sissìa. Mi i son për na semplificassion dj’acent e dl’usage dij tratin, ma ant ël rispet dij prinsipi fondamentaj consacrà da la stòria e da l’usage. “Semplificassion ant la tradission” a l’é mia divisa.
Ël pùblich e j’autri relator a l’han apressià mie considerassion.
La giornà a l’era bela e la sala pien-a.
Commenti
Se i l’hai capì bin, dal Rescuntr ed Versej a l’ venüje fora che ant el curs di sécuj la grafìa dla lenga piemunteisa a l’ha registrà diverse variassiun, tant ant ij docüment scrit, cum anta la definissiun ed le régule, da Morissi Pipin an sa.
Per la verità an tüt son a-i é gnente ed növ, i suma tüti d’acordi, cun quaic precisassiun:
• Le variassiun ed grafìa a sun limità essensialment a le vocaj, e gnanca tüte, restand sustansialment invarià j’autri segn, derivà dal latin; dunca tüte le grafìe piemunteise a pödo disse “stòriche” ant el sens che la pi part di segn a sun restà cum a-i ero an latin.
• Ij problema ed grafìa a sörto pi che tüt per la trascrissiun dij sun tìpic dla lenga piemunteisa (fürb, fasöl,…) che, nen avend curispundensa an latin, a l’avìo nen un segn per la sua rapresentassiun.
• Ij franseis, avend le stess problema a l’han trovà la solüssiun fasend curispunde aj segn latin un sun che el latin a cunossìa nen; quand che Pipin, a la fin del ‘700 a l’ha fait la prima gramàtica piemunteisa, a l’ha fait l’istess, vist che la lenga franseisa a l’era la pi cunossüa an Piemunt; e dunca Pipin a scriv: furb, faseul, …
• A-i é pöi la questiun dla /o/ che an piemunteis as pronunsia an due manere: düverta, cume l’italian, se an sìlaba tònica; sarà quasi cume la /u/ italiana, se an sìlaba àtona (porta, portun).
Custi problema, present da sempre, a sun venü fora pi gross ant el moment che el Piemunt a l’é fasse Italia, quand che la lenga italiana a l’é diventà la lenga d’alfabetisassiun ed tüti i piemunteis, e dunca la grafìa piemunteisa, basà sla grafìa dla lenga franseisa, a l’ha perdü tüti ij so riferiment per desse na furma scrita cumprensìbil da cüj che parland piemunteis a imparavo a scrive mac an italian.
Già vers la fin ed l’’800, Nigra, püblicand i so “Canti popolari piemontesi”, tnisend cunt del cuntest lenghìstic, a l’ha introdüvü ed segn particular per rapresenté ij sun specific ed la lenga piemunteisa (fürb, fasöl, …..).
Ma la sernia ed Nigra a l’ha nen avü ed seguit.
As riva parej vers el ‘930, quand che, an piena autarchìa, Viglongo e Pacot a l’han definì che la lenga piemunteisa ventava scrivla mac cun segn italian, co per rapresenté ed sun che l’italian a cunoss nen; ma lon ch’a l’é pes, fasend curispunde a l’istess segn un sun divers ant le due lenghe, cun tüta la cunfüsiun ch’a-i na ven per chi a l’é alfabetisà mac an italian.
Custa a l’é la situassiun al di d’ancöj: quaidün, ed musté a scrive an piemunteisa a l’a fane un mesté; cuj ch’a völo fesse capì da chi el piemunteis a lo parla, a scrivo cum a-j ven méj; la pi part a lassa perde… e passa a l’italian.
E parej el piemunteis va a “fesse benedì”; ma important a l’é che tüti j’acent sìo a so post.
[…] le sman-e passà i l’hai publicà an cost blògh quàich coment (sì, sì e sì) ansima al rëscontr an sla grafìa dla lenga piemontèisa arlongh ij sécoj. Adess i […]