Lino Vaschetti a l’é un paisan e a l’é un poeta, e i san nen cola dle doe anime a ven-a prima, an chiel. Probabilment a l’é na question dij doi andrit, e donca i la lassoma sensa solussion.
Vaschetti ant ël chierèis a l’é conossù dzora ‘d tut për sò stranòt. Stranòt che adess a son diventà lìber: Ciamemi non poeta (edission EDITO, 2011, pp. 88, EUR 13). Ël volum, che as treuva a la librerìa della Torre (via Vitòrio Emanuel 34 a Cher) e a l’edìcola d’Andzen, a sarà presentà costa domìnica – 4 dzèmber – a quatr’ore ant ël salon dle feste ‘d Palazzo Grosso a Riva ‘d Cher. Mi i-i sarai e i dirai doe paròle: mé letor a son tuti invità.
Costa operassion editorial a l’é ‘l giust arconossiment a na vita dedicà a soa tera e soa gent, e da cost pont ëd vista a l’é meritòria. Vaschetti a mérita tuti ij nòsti compliment e tuta nòsta amirassion.
Da na mira lenghìstica e gràfica, però, quaicòs a va nen, e adess i dirai përchè. Com che ij mé vintesingh letor a san bin, la lenga piemontèisa a esist an forma scrita da squasi des sécoj. Des secoj. Mila agn. A l’ha na gramàtica precisa, dij dissionari. A l’é na lenga a tuti j’efet – e cost a l’é un concet sientìfich, evident, ch’a fà nen damanca ‘d dimostré.
Peui, naturalment, la lenga piemontèisa a l’ha ij sò dialèt. Ël chierèis, pr’esempi, a l’é un dialèt dël piemontèis. E ‘l dialèt chierèis as peul scrivse an dovrand la grafìa piemontèisa (bele se con dificoltà, as capiss). Ma dirai ëd pì: a venta felo. A venta. Necesse est. Përchè dësnò lòn ch’a resterà a le generassion dòp dle nòstre ëd costa tradission? La grafìa ‘d na lenga a l’é na convension, a l’é n’aprossimassion; ma a esist ëdcò për distingue na lenga da un dialèt, e scrivend as dòvra.
Pijoma pr’esempi un tòch ëd na bela poesìa ‘d Lino, cola ch’a dà ‘l tìtol al lìber, e vardoma peui com ch’a ventrìa scrivla.
Ma ciamemi nen poeta
é nen en titol ca m’speta.
Cò che veuli mai ca sia
fé ogni tant na poesia?
[…]
Mi e son en campagnin
con der vache e di bocin,
conji, polast, galin-i,
come as usa ente r cassin-i.
An chierèis, dovrand le regole dël piemontèis, a ventrìa scrive:
Ma ciamemi nen poeta
a l’é nen ën tìtol ch’a më speta.
Cò ch’i veuli mai ch’a sia
fé ògni tant na poesìa?
[…]
Mi i son ën campagnin
con dër vache e dij bocin,
cunij, polast, galin-i,
come as usa ënt ër cassin-i.
As podrìo fesse dle variassion, naturalment, pròpi përchè scrive un dialèt a l’é n’afé difìcil: galin-i o galin-e, pr’esempi, i podrìo discute n’ora. As podrìa parlé ‘dcò dël léssich: i soma scusà s’i dijoma ògni, ma a venta ch’i scrivo minca.
Ma a l’é nen sòn lòn ch’a conta. Ël fàit a l’é che an costa manera la grafìa piemontèisa a sarìa rispetà, e un lìber come cost – ch’a l’é na bela dimostrassion d’amor për na tera, dla gent e na lenga – a sarìa ‘dcò un document nen atacàbil an gnun-e manere da na mira literaria.
Tut sossì dit, tanti compliment a Lino. Monsù Vaschèt, im dëscapel dëdnans a chiel.
Commenti
Me car Gianni,
per esprime un cument a le tue osservassiun sla grafìa del lìber ed Lino Vaschet a venta prima dé na risposta a custa dumanda: la furma scrita ed minca parola a dev serché ed rapresenté el sun del parlà?
Se cust a l’é el büt ed chi a scriv, alura a l’é giüst che minca un a scriva secund cum a parla; e dunca i l’avruma tante manere de scrive vaire ch’a sun le nuanse del parlé.
Al cuntrari, se nui i partuma dal prinsipi che la furma scrita a dev rapresenté el significà, e che a l’é dal significà che ün ch’a cunoss la lenga a podrà derivé la “sua” furma parlà, alura a sarà possìbil avej na furma scrita ch’a pössa andé bin a tüti, savend che minca ün a les cum a parla.
Ant ij vers da ti trascrit, la particularità pi evident a l’é la final /i/ al post dla /e/.
Ma pitost ed discüte se a venta scrive /i/ o scrive /e/, a l’é nen méj dì che an vaire part del Piemunt la /e/ final as pronunsia quasi cume na /i/?
Almanc custa a l’é la situassiun per tüti ij verb dla secunda cuniügassiun: lese, cüse, cose, rende, vende, torze, ……; ma mi, che el piemunteis i l’hai imparalo da le part ed Savian, i l’hai sempre dit: lesi, cüsi, cösi, rendi, ……
An cunclüsiun: el problema dla lenga piemunteisa a l’é la fonetisassiun dla grafìa, che inevitabilment as tradüv ant la dialetisassiun dla furma scrita, ch’a völ di che minca ün a scriv a sua manera.
Se cust a l’é el problema, custa, secund mi, a l’é la sua solüssiun: scrive an manera sempia, sensa tropi acent, lassand che minca a un a lesa cum a parla.
E dunca mi cuj vers je scrivrìa parej:
« Ma ciameme nen poeta
a l’é nen un tìtul ch’a me speta.
Cos ch’i völe mai ch’a sia
fé ogni tant na poesìa?
[…]
Mi i sun un campagnin
con dle vache e dij bocin,
cünij, pulastr, galine,
come as üsa ant le cassine. »
Fait tüti sti rasunament, mi i diso che important a l’é scrive an piemunteis, lassand che minca ün a scriva cume a-j pias; sarà el temp a dì cum a l’é méj.
Sempre ch’a-i sìa quaidün ch’a cuntinua a scrive an piemunteis.
Tanti bej salüt
Enric Eandi
Mé car Enrico,
scrive an manera sempia a va bin (pr’esempi i pens che tuti o quasi i sio d’acòrdi con Perrini quand ch’a dis che ‘l piemontèis d’ancheuj a l’ha tròpi acent), ma tròp sempia nò, a va nen bin dësnò a l’é pì nen na lenga, a son dij segn ansima a un papé.
E an sla conclusion i son d’acòrdi con ti: la ròba importanta a l’ é scrive an piemontèis (e miraco doman, dë dlà dai motiv, a-i sarà pì gnun ch0’a lo farà).
[…] l’é ‘l midem concet ch’a sotlineava, bele se da na mira diversa, Enrico Eandi ant ël coment fàit a mé artìcol dl’àutra sman-a: la fonetisassion dla grafìa, për dila con soe […]