I l’hai conossù virtualment Marco Zanette, a.k.a. Luposelvatico, dòp avèj butà fòra cost pòst ansima a Maria Gioana (a l’é stàje un séguit, ch’a l’é ambelessì).
An tra ‘d noi peui ij discors ansima a Maria Gioana a son andàit anans, e chiel a l’ha scrivune un bel tòch, documentà e complet, ch’as treuva ambelessì. Mi i son limitame a virene an nòsta lenga la part ch’a rësguarda ‘l piemontèis (e ‘dcò tajand le part che meno an competo), ma ij mé vintesignh letor a son anvità a lese ‘l tòch complet an sël blògh ëd Marco. Con tanti ringrassiament da part mia.
Enter Marco Zanette.
Ambelessì i dëscoroma ‘d na canson piemontèisa veja e motobin conossùa, Maria Gioana, ëd soe “sorele” dij temp andàit e ‘d soa stòria bon ben longa.
Ël prim ch’a na treuva le testimonianse e a na arpòrta na “lession” a l’é Costantino Nigra.
Dël 1854 a l’ha ancaminà a cheuje test ëd canson popolar piemontèise, virand për ij vilage a fessje canté e conté, e studiand la nassita e la difusion ëd coj cant midem an Euròpa, consultand n’inmensa bibliografìa e scambiand anformassion con chi, contemporaneament a chiel, a compìa la midema arserca.
A l’ha completà l’euvra dël 1888, con la publicassion dël volum Canti Popolari del Piemonte, un lìber che ancora ancheuj a anciarma për la profondità e la meticolosità dl’arserca, e che naturalment a conten la canson dont i stoma parland.
“Zia Giovanna”
Una dle canson che, an coj temp, Nigra a rileva da la vos ëd Domenica Bracco (na madama ansian-a residenta ant ël midem pais canavzan dl’autor) a l’é pròpi “Zia Giovanna” (la trascrission a arpòrta cola dël lìber, ch’a l’é naturalment diversa da la grafìa piemontèisa d’ancheuj):
Magna Giuvana l’era ‘n sü l’üss/l’era ‘n su l’üss ch’a n’u’n filava.
J’è passa-je sur medichin: – Magna Giuvana, cum’a la và-la?
– La mi và-la pa vaire bin, m’è tacà-me tant mal di testa.
– Magna Giuvana, mësceisse ‘l vin, a la matin sarie guaria.
– Ma se mi mësceissa ‘l vin, a la matin saria morta.
A l’è morta che mi sarè, sutarè-me ant üna crota,
con la testa suta al butal e la buca sut la spinela.
Tüta la gent ch’a vniran për vin, mantniran la buca frësca.
An costa version, “Sur Medichin” a conseja a Gioana ‘d bèive për fesse passé mal la testa: e Gioana a smija prima paresse, ma peui a dà ‘d disposission për soa mòrt alcòlica. 🙂
Nigra, an soa chuija, a cita na variant arcuperà davzin an Alba e a aferma:
Questa canzone esiste pure in Provenza ed in Francia. Rolland ne ha recentemente pubblicate 4 lezioni, tre francesi ed una provenzale (Linguadoca). In quest’ultima la donna si chiama Giovanna, come nella piemontese. L’origine comune è fuor di dubbio.
La version ch’a l’é rivà a noi, e ch’as canta ancora ancheuj ant le piòle e ant le feste quand che ‘l livel alcòlich a l’é àut ël giust, a l’é anrichisse e a l’ha legerment cambià ‘l sens dël diàlogh an tra ij doi përsonage (lë scond, an quasi tute le version ch’i conossoma, a l’é un dotor, un médich, o pì probabilment un paisan “espert an ròbe ‘d salute” come ch’a indica sò stranòm che sovens a l’é “medichin”, “midighin”).
Gioana a l’é pì nen magna ma a dventa semplicement “Maria Gioana”, e sò contrapart adess a-i conseja ‘d chité ‘d bèive për varì dal mal la testa: e chila a dis che – se a chitèissa ‘d bèive – a sarìa già mòrta.
Ma le disposission testamentarie che a forniss për soa mòrt da cioca a son adess tant pì riche e particolarisà: i veuj na damigiana për cussin e quat bote doverte për candèile, i veuj che chi ch’am sotera a canta “la Violeta”, i veuj che ‘l prèive a sia cioch ëd branda, o almanch ëd barbera.
Ël final, giontà an epoca decisament pì recenta rispet a la version dël Nigra, an comunica che a la fin Maria Gioana, a l’àutr mond, a l’é andaje tràmit na cioca ‘d grignolin.
Na version cantà da Fabrizio De Andrè, e arcuperà da vej bindej registrà ai temp dla passion dël cantautor për la canson popolar, ant j’agn Sessanta, a l’é stàita publicà ant l’archeuita dobia “Effedia” (2008), e as peul scotesse ambelessì.
Ma la version pì davsin-a a come a ven cantà ant le piòle ancora ancheuj, an manera pasia e rabastà, a l’é sicurament costa, proponùa da Gianmaria Testa.
—
Mersì ancora a Marco. La storia completa, an italian, a seguita ambelessì. Andé a lese!
Commenti
Propi ‘n bel travajot!:-)
Eh, col Marco a deuv esse pròpi an piòta! 🙂
Ascoltate questa versione di Maria Gioana cantata dagli Amemanera.
https://www.youtube.com/watch?v=pPF9eraGoaw
Mersì Fabrissi për la liura, a l’é na version bon ben bela. Ma lor-lì a son an piòta, i lo soma pro! Ëd lor i l’hai parlà ambelessì: https://giannidavico.it/gopiedmont/2013/05/22/amemanera/.
Quando tenevo lezioni di lingua piemontese nelle scuole, soprattutto materne, questa era una delle prime canzoni che proponevo ai bambini.
C’è da sottolineare, poi, l’entusiasmo dei nonni e genitori di origine piemontese quando la sentivano cantare dai bimbi in occasione del saggio di fine anno. Era sempre un successone. Non era raro che anch’essi si unissero al coro e si cantava tutti insieme.