La ciaciarada d’ancheuj a l’é dzortut l’arconossiment d’un problema lenghìstich ch’i l’hai da tanti agn e ch’i son mai riessù a arzolve (miraco na solussion a esist nen, ma i vëdroma).
Ël problema a l’é la diferensa ch’a passa tra ‘l piemontèis dla koiné (col ch’as treuva an sël dissionari ‘d Milo Bré, i podrìo dì semplificand) e ‘l piemontèis che mi i son chërsù sentend e parland, visadì ël chierèis ant ël mé cas.
E, për dine un-a, an chierèis a esist nen l’artìcol “le”: a-i son nen le colin-e, a-i son ël colin-i e fin-a ij colin-i.
Come riesse a buté ansema an armonìa ‘l piemontèis literari e ‘l piemontèis fàit ëd tèra e ‘d vita ‘d mincadì? O, për dila an manera diferenta e slarghé un pòch la question, come avziné al piemontèis scrit ij tanti parlant piemontèis che a së sbaruvo dle régole?
La rispòsta ch’i son dame – da tanti agn – a l’é dë scrive an piemontèis “clàssich” (Bré), përchè sòn a veul dì parleje a tuta la gent dël Piemont; ma mé parlé (come col ëd quasi tuti ij piemontèis) a l’é diferent, e donca a ven a creesse na distonìa. Distonìa che con j’agn a l’é slargasse, përchè i l’hai ciaciarà con tanta brava gent da tute le bande dël Piemont. Piemontèis l’istess ma diferent.
Alberto Ghia, n’amis ëd piuma, quàich dì fà a l’ha butà un coment dzora soa pàgina Facebook:
Se Dio vuole, ho costruito il mio personale vocabolario, fieramente dialettale, su ciò che ho sentito dire e non su ciò che ho letto in un dizionario a caso (Brero).
Ecco, costa a l’é la rèis dël problema: un piemontèis, tanti piemontèis. Alberto a l’ha trovà la soa rispòsta. Mi i l’hai un problema ma i riess nen a truvé la solussion.
Chi ch’a veul dì la soa?
Commenti
It diso nen la mia, car Gianni, përchè mè piemontèis a coincid apopré con l’ansidita koiné, ma ël problema – mej, la situassion, përchè scond mi a l’é franch nen un problema – ch’it massion-e a l’é bin present an tute le lenghe, grande o cite ch’a sio. A më smija che la posission ch’it l’has adotà ti a l’é cola pi normal. Tant për fé doi esempi:
– ij toscan a cóniugo an italian ij verb con dle vocaj diferente da l’italian ëscolàstich (ëd sòlit a l’han n’«a» anté che un a së spetërìa n’«o», o viceversa), ma normalman cand a scrivo a deuvro le coniugassion normalisà. (Cost-sì a më smija n’esempi motobin davzin a tò cas.)
– ij sud-tirolèis (e pi an general j’almanòfon) a parlo an na varianta dl’alman motobin pi diferenta da l’alman ofissial che tò cherèis da la koiné; ant lë scrit a deuvro n’alman standardisà.
Nopà, la posission ëd monsù Ghia (s’i la capisso bin: as peul nen da doe righe comprende tut ël pensé ëd na përson-a) bele che legìtima a më smija na frisa tròp rèida, miraco un pò vissià da cola fierëssa dialetal ch’a smon con orgheuj. An efet, un vocabolari a l’é na ròba da partagé con na partìa (pi o men selessionà) ëd përson-e, pitòst che cheicòs ëd tutafàit përsonal.
Scusate se scrivo in italiano…
non sono piemontesefono (non so se ho appena inventato una parola ;-)) e quindi non potrei parlare con sicurezza, ma siccome conosco un po la vostra lingua e quella del´Emilia, per me quello che è strano è l´uso del articolo le, invece del articolo apocopato. Visto da fuori se invece di scrivere da tute le bande dël Piemont tu avessi scritto tute ´l´ bande (o qualcosa del genere, non so propio quale sarebbe stata la forma giusta), il testo non mi sarebbe parso meno “formale” o più grezzo.
Il problema del´articolo esiste anche in catalano, dove l´articolo standard “el” ha messo a rischio di scomparire il dialettale “lo”…che poi è quello della lingua antica.
Invece in aranese, parlato in una zona della Catalogna, non hanno nessun problema ad usare gli articoli della loro varietà “eth, era” e non per questo considerano che questa varietà non si inserisca perfettamente nell´insieme gascone/occitano:
https://it.wikipedia.org/wiki/Val_d%27Aran
http://www.aran.org/
ho parlato sul´articolo perche non conosco bene quali sarebbero gli altri elementi discordanti fra standard/varietà…
e per chiudere un po di Spam ;-): perchè proprio qualche giorno fa, guarda caso, ho parlato di due libri: uno, di dialettologia catalana, l´altro, il nuovo dizionario della lingua piemontese
http://elpetitespolit.blogspot.com.es/2015/10/llibres.html
Riccardo, grassie për toe bele paròle sempe misurà e pensà. Alora i vad anans parèj! Sëmnoma, sëmnoma, quaicòs a resta ‘d sigura.
Pep, grassie për tò coment e për tò post ansima al REP. E sì, bele a mi “tute ‘l bande” – contut ch’a sia sbalià da na mira formal – am son-a pì “giust”! 🙂
Alora,
mi la koiné, fondà sël piemontèis ëd Turin, la dòvr për feme capì andova mè dialet (ëd Moncravel) a ven difìcil da capì, an pò cme ch’i dòvr l’italian e nen ël piemontèis ansema ‘n sicilian e l’anglèis e pa l’italian ansema n’indian …, e ansi tut ant lë scrive. I tròv gnun-e diferense ‘d sust tra mè dialet e piemontèis comun, ma mach formaj. Cme ch’as vogh bele an cme ch’i scriv i antmen dcò la koiné con forme dël piemontèis ëd Moncravel e a esisto manere simij a Moncravel ch’as tròvo ad esempi ‘nt ël cuneèis (es. voghi/voghe) ch’a-i son nen a Turin, bele ch’as còloca geograficament tra Moncravel e Coni.
e a l’è pro vèj che mè parlà natural arman sempe ‘l dialet. Ël cambié dij dialet da ‘n pais a l’àutr a suced përquè a son lenghe naturaj e la natura a fa nen le ròbe con lë stampin, cme le lenghe standardisà. Che ij piemontèis a discuto sle diferense tra ij vàire piemontèis a l’è përquè a jë sento sò, as sento a soa ca e mincadun a veul dì soa opinion. Con l’anglèis, esempi, a ‘l lo fan pa përquè a lo pijo coma ch’a ven (da fòra) nen sentendlo sò genit. Almanch a l’è parèj che mi i la pens.
cerea e alègher
Lissànder
L’opinion dij vocabolarista “fieramente dialettali” a l’é che ancheuj as fa n’archeujta ‘d paròle “dnans ch’a fasa neuit”, e peui la lenga a meuir e bòn. Ghia, tanme Sergio Nebbia, a arfuda ‘l turinèis an chërdend che tra la lenga literaria e la lenga comun-a a-i sia n’abim, e se a Turin as dis “le fomne” e a Ast “ël dòni” la diferensa a sia ansì tanta ch’a pregiùdica la comprension e la consistensa istessa dla lenga piemontèisa. S’a së scoto bin sòj discors, as capiss che për certi monfrin ch’a mepriso lòn ch’a capisso nen, ël Monfrà a l’é mach un “retroterra” dla lenga turinèisa, e Dumini Badalin a sarìa stàit n'”ùtil balengo” dël regim turinèis. A son j’idèje malavie che mi i snufio da certa gent, d’idèje sensa ‘d sust e mach grame, ch’a ven-o an ment giusta përchè as meprisa lòn ch’a capiss nen. I fon mach noté che Ghia a arfuda la grafìa Brandé, nen tant a favor dla grafìa Mincadì, ma a favor dël dësardriss gràfich. A arfuda nen ël turinèis an favor dl’astzan, ma an favor dël saré la baraca e parlé italian. E donca su lòn che parlomne? I parloma su ‘d progèt përsonaj ëd përson-e –për carità- da rispeté e stimé, ma ch’a travajo franch nen për l’istess but ch’i l’oma nojàutri.
Për critiché Bré e companìa a venta prima esse a sò livel, mi i penso. E na crìtica a l’ha da esse na frisa pi consistenta e pontoal che doe righe ansima Facebook an italian, e magara a l’ha da ven-e da quei agn d’esperiensa ant ël piemontèis ëscrit, përchè mi ant ij prim 4 agn ch’i l’hai scrivù piemontèis i l’hai fàne tante ‘d gavade (e ‘l prof. Ricard as buta le man ant ij caviass s’i-j mëssiono lë stranòm “Toislex” ansima pmswiki) e i penso ‘d féne ancor ancheuj, magara ‘d men, e i serco ‘d critiché nen ij plint ëd la lenga, nen përchè i sarìa nen bon ëd félo (oh, s’i sarìa bon d’inventéme ‘d ròbe!), ma përchè i l’hai trovà un baron d’ocupassion pi antëressante për la lenga, për mi, e për j’àutri, sensa andé a pisté ij pe ai “massimi sistemi”.
I vorìa fé noté na còsa ancor, prima ‘d saluteve. Ël rësguard për le varietà locaj a l’é n’argoment ancor da anviaré e dësvlupé, ma as podrà nen fé ant ij términ d’«arvira» dle «periferìe», përchè a sarìa na bela manera për mandé tut al campossant. E n’àutr pont a l’é che s’as veul parlé dle varietà locaj, as peul nen fé al livel comunal, ma a un livel pi àut, pi gròss, pi grossé, magara col d’un distret, përchè dagià che le lenghe naturaj a son na realtà ‘d continuum, a venta discretiséje. «Discretisé» nòste variant për mostréje a sarà na bela ròba da studié. Për ël moment a-i é sia la koiné, sia l’alfabet con le gionte dla gramàtica Brero-Bertadotti ch’a përmëtt ëd bon-e trascrission fonétiche ‘d tute le variant. Alègher.
Simon, grassie për tò intervent pontoal. Mi i conòss nen j’idèje d’Alberto Ghia e i peuss nen dì (a l’ha dilo bin Riccardo: “As peul nen da doe righe comprende tut ël pensé ëd na përson-a”; an tute le manere i l’hai ciamaje dë scrive quaicòs an sl’argoment për GoPiedmont).
Però cola frase ansima al sò vocabolari “fieramente dialettale” a l’ha frapame, përchè a va a la radis d’un problema che mi i l’hai: aponto col dla diferensa tra mé parlé e mé scrive.
Ti i të scrive: “Për critiché Bré e companìa a venta prima esse a sò livel, mi i penso”. Ma ambelessì gnun a critica Bré, a-i mancrìa! S’i podèissa an tuta la mia vita fé la metà dla metà dla metà (e via fòrt) ëd lòn ch’a l’ha fàit Milo Bré a pro dël Piemont i sarìa bon ben content. Ma ‘l problema andrinta ‘d mi a resta, e i son nen sigur che na solussion a esista.
Ecco, miraco cost a podrìa esse un bel tema për un rescontr. La base essend che la grafìa a l’é un-a, ma ij parlà a son tanti, al limit tanti vàire a son ij parlant. Com a càpita normalment ars longa vita brevis, ma as voghrà.
pì che d’acòrde che da n’eventual rivalità e contrast tra variant e koiné chi ch’a-i gionta a l’é mach ël piemontèis
Sì, sòn i l’avìa vistlo bin na vira, tanti agn fà, ch’i j’era andàit a ten-e na lession për la Ca dë Studi Piemontèis an Aich: m i i j’era rivà con mé bel discors an piemontèis dla koiné, e i parlava an cola manera për feme capì. Ma i l’hai capì che la percession a j’era squasi cola ‘d n’invasor, quaidun ch’a ven da fòra a mostrene parlé.
J’arlev a j’ero tuti brava gent e i j’ero spiegasse e capisse, però an tra le àutre còse col di i l’hai capì che bele lor – o almanch coj tra ‘d lor ch’a scrivìo an piemontèis, oltre che parlé – a l’avìo mé midem problema.
[…] Un piemontèis, tanti piemontèis ott 21 […]