Pianëssa, 22 novèmber 2014. La Cattedra delle Parole: dialoghi intorno alla lingua e alla letteratura in piemontese. Ch’a sarìa com dì un rëscontr an slë stat dla lenga piemontèisa. Ël prim dòp a tanti agn.
E mi dòp a tant temp i l’hai tante ròbe da dì ansima al “mè” piemontèis. An cost rëscontr i l’hai sentì tante ròbe, vibrassion, nostalgìe, fòrsa, tante emossion ch’i l’hai provà a buté an paròle scrite.
I sërch d’andé con ordin.
Pen-a ruvà, anvers tre bòt dël dòp-mesdì (i ciam ëscusa, a sarìa piasume partissipé a la giornà antrega ma ant l’istess di mia “cita granda” a compìa quindes agn, e cò chila a reclama sò temp), i l’hai vist Davide Damilano ch’a l’avìa giusta terminà sò intervent. Im set davsin a chiel e sùbit daré a Emanuele Miola e Simon Uslengh, che naturalment am ciamo s’i l’hai portà ël lumin.
Michel dij Bonavé a tira fòra na paròla ch’am arcòrda quaicòs: braida. (Peui i l’hai capì përchè.)
Enzo, Enzo Vacca a l’ha parlà d’un problema ch’a l’ha avù, ëd nen riesse a capì na poesìa ‘d Bianca Dorato:
I son anmaginame mia nòna ch’am la disìa, la poesìa ‘d Bianca. E i son ancorsume ‘d na còsa dròla: che tante, tante paròle a j’ero già ‘ndrinta ‘d mi. E alora i l’hai ancaminà a capì quaicòs.
E dël but a l’ha dit:
I deuv buté an mùsica lòn che Bianca a l’ha dime, tirandme un pugn ant lë stòmi.
Emanuele Miola a l’ha parlà dle diferense an tra ‘l piemontèis dël 2000 e col d’ancheuj. I l’hai nen capì bin lòn ch’a l’ha dit (bele s’i son segname dle note: “pianificassion lenghìstica”, “a ciaciaro > a scrivo”, “diferense parlà/scrit”), përchè dël 2000 mi i l’avìa 33 agn, e tanta part dël mè rapòrt con ël piemontèis pùblich a j’era dëdlà da vnì, ma mi i son sempe mi. Andrinta ‘d mi i pensava ma com? Ël 2000 a l’é adess, com a l’é possìbil ch’as na parla coma dël passà?
A l’é passame dëdnans a j’euj na litra ch’i l’avìa scrit-je a Tavo Burat a fërvé dël 2006, anté che tra dj’àutre ròbe i-j disìa:
Da ùltim, i vorrìa ancor dite che mentre ch’it parlave i l’hai segname dle paròle: «s-ciancacheur», «arvangia», «ciacòt», «archengh». I l’hai segnaje sensa un but particolar, mach përchè a l’han colpime man a man ch’it jë disìe; ma a lesje adess a më smija che a ven-o a compon-e ël quàder dël piemontèis d’ancheuj, miraco dël piemontèis ëd sempe.
Sùbit dòp a l’ha parlà Fransesch Rubat Borel, e ‘l quàder a l’é completasse. Già, përchè chiel a l’ha tirà fòra ‘l problema dla vitalità dël piemontèis. A l’ha dit che ‘l piemontèis a l’é diventà na “crosta”, visadì quaicòs anté che sota a-i é bin pòch. Ij parlant, chiel a dis, a son meno che un milion; e cò l’esplosion an sla ragnà dël piemontèis a l’é un sintom d’un malesse (apunto përchè che daré a-i é bin pòch).
Ansoma, chiel a dis, is parloma tra ‘d noiàutri ambalinà, ma ‘d sostansa a-i na j’é nen.
Tòjo Fnoj (che, a venta ch’i lo dija, a l’é la përson-a për la qual prinsipalment i l’hai vorsù andé al rëscontr – për soa simpatia, soa amicissia, soa afabilità, sò esse un giovo pì giovo ‘d tanti àutri) a l’ha comentà:
Sente dì na ròba parèj da un giovo a l’é preocupant – ma a l’é la vrità.
Un moment, però. Un moment!
Albina a l’ha dit:
La vita a l’é sempe un pòch na question ëd resistensa.
E a l’ha giontà:
I soma sì për disse che le còse a l’é nen ch’a vado bin, ma i soma sì për resiste.
Com ch’i l’hai dit an pì ëd n’ocasion, se an tuta la mia vita mi i podèissa fé la metà dla metà dla metà ëd lòn ch’a l’ha fàit Albina për ël piemontèis, i sarìa già pì che content. (E nò, gnun at dirà mai còs fé o còs fé prima, nì gnun at arcompenserà). Però:
A l’ha ancor sens, dël 2014, ancontresse për parlé dël piemontèis? I son nen sigur ëd savèj la rispòsta; ma peui pen-a vintrà a la Ca dë Studi am ven ancontra Tòjo Fnoj e sò soris, am saluta e am ambrassa, am tira con grinor e bel deuit j’orije përchè ch’i but l’inglèis tacà a nòsta lenga. E alora i capiss përchè i-i but tant temp a fé ëd ròbe che për ël mond a l’han gnun valor.
Donca:
1) al mond a-i é ël soris ëd Tòjo Fnoj;
2) mi i l’hai conossù përsonalment Barba Tòni, GianRens Clivio, Tavo Burat;
3) i son stàit ancoragià da Albina Malerba quand ch’i j’era “mach” në student;
4) e via fòrt.
Alora, anterpretand le paròle d’Albina, i dirai:
Foma. Falo. Fé.
A l’é tut sì. Mach tut sì.
Commenti
Car Gianni,
mi i l’hai scotalo tut ël rëscontr e, belavans, i l’hai ‘dcò provà a fé na relassion. I sai nen con qual arsultà, ma a mi a l’ha dame l’ocasion ëd prové na còsa neuva e già për sòn a l’é stàita n’esperiensa positiva che mi i l’hai vorsù dediché a Pare Gasca con ël qual i l’hai un débit d’arconossensa pì che grand.
Donca mie considerassion a son coste:
1) Meno male che minca tant as fan ëd rëscontr përchè, al dëdlà dij valor sientìfich o d’àutra sòrt, a son l’ocasion për trovesse fra ‘d noi e parlesse.
2) Albina as dëscut nen. A l’é un monument dëdnans al qual tuti i dovoma bassé j’ale e rasoné perchè chila, dzorpì che soa saviessa e angagg, an pòrta la vos savanta ‘d Gandolfo e ‘d d’àutri grand.
4) Ij giovo a-i son, nen tròpi ma a-i son. Coma tuti ij giovo a l’han dabzògn ëd le vire ‘d sente ‘d consèj o ‘d rimpròcc për nen lassé la stra giusta. Comsìa soe idèje, sò esse mossant e duvert a la modernità a l’é na còsa pressiosa ch’i dovoma ancoragé e cudì. Lassomje nen da soj, stoma a scoteje, parloma con lor e confrontoma nòstre esperiense con sò spricé d’inissiative neuve. Le division fra generassion a l’han già fàit tròpi dani.
4) I soma restà an pòchi, ma forse a son mai stàit bondos coj ch’as angagiavo për nòstra coltura bele ai temp dij Brandé? Pòchi ma bon, ma unì, ma amis, ma pront a giutesse, ma convint ëd lòn ch’a fan sensa polèmiche e sensa vardesse ‘d travers.
5) Dòp dël rëscontr mi i son stàit testimòni d’un event ëstòrich: i l’hai compagnà Sergi Gilardin a trové MIlo Bré. Ebin mia emossion a l’é stàita inmensa. Vëdde sti doi GRAND BRANDÉ ch’a s’ambrassavo e as basavo a l’é stàita na còsa frapanta e incredìbil. Cost ancontr a l’é stàit n’àutra cissa a seguité con nòstr travaj, con mè pcit angagg bele se quàich vira la delusion e lë sconfòrt a smija vorèj pijesse l’arvangia.
6) I son dël tut d’acòrdi con ti an sël prinsipi ch’a venta fé e, se possìbil giuté chi ch’a l’é bon o a l’ha veuja a fé. Mi i son pront a slarghé mia man e ij mè brass për ëstrenze coj ch’a la penso coma noi e ch’a veulo desse n’andi për nòstr Piemont. Mancomal, se peui noi i basteroma nen contra tanti nemis, i l’avroma lassà na testimoniansa creusa a cole generassion ch’a vniran e che, s’a voreran, a podran torna ancaminé sla carzà giusta.
7) Conclusion final: quand ch’as farà n’àutr rëscontr? I soma tuti convint ch’a l’é na còsa ch’a serv a la càusa? Lassomje nen meuire costi moment satì d’esperiense e ‘d confront.
Michel dij Bonavé
A-i é ëd ròbe përfonde an lòn ch’i të scrive, Michel. Për adess it dijo “mach” grassie ‘d toe paròle. Prima i riflet, e peui i risponderai.
Compliments per el rescontr a i organizador e a i relador. Ma soratut delpag sossen (grazia) a qella descrizion publegada qì.
Da bon interessanta,
ciao
Simona
(Milan) CSPL
Michel, quàich coment.
1) L’idèja dël rëscontr a l’é bon bin bela. I ston elaborand an sl’argoment, i dirai quaicòs ëd pì pen-a ch’i l’avrai j’idèje pì precise.
2) D’Albina lòn ch’i podrìo gionté? A l’é la còla ch’a ten ansema tut ël piemontèis, i finirai mai ëd dije grassie.
3) Ij giovo, già. Sòn probabilment a l’ha colpime pì che tut dl’intervent d’Emanuel Miola, ël fàit ëd dovèjme consideré n’ex giovo. I ciam ëscusa, ma i son nen pront.
4) Pòchi o tanti për mè cont a-i na fà nen, përchè ël piemontèis a l’é mè pais, a l’é nen quaicòs ch’i fass për dimostré quaicòs a quaidun. A l’é – e basta.
5) Milo Bré. Vint agn fà për mi a j’era “mach” un nòm, un monument, un dissionari. Peui a l’é “diventà” n’òmo (https://giannidavico.it/gopiedmont/2012/08/08/daj-sermon-subalpin-al-pare-etern/). A mi am piasrìa tant pudèjlo saluté, ma i sai nen com fé.
Grassie dabon,
Gianni
[…] le condoglianze alla famiglia, e a portare la mail che gli avevo scritto qualche settimana fa dopo il nostro ultimo incontro e che – poiché non avevo ricevuto risposta – avevo in animo di portargli di persona […]
[…] la sèira dël rëscontr ëd Pianëssa i l’avìa scrit-je na mail, anté che i-j ciamava s’i podìa andelo a truvé. I […]