Svergné: beffeggiare, schernire, fare gli sberleffi. Noi i sërcoma ‘d fé ël contrari!
Mersì a Riccardo Borichèt për costa paròla ch’i conossìa nen.
… e tante àutre ansigne scrite “pì da-bin ch’as peul” ch’i conòss nen o ch’im ricòrd nen ma a-i son, òh s’a-i son!
“Il friulano è una lingua con diciotto dialetti” (Pier Paolo Pasolini cità da Marco Paolini)
Ël piemontèis […] a venta scrivlo, òh già, e pì da-bin ch’as peul,
a scòla dl’arsigneul, un reul d’an pare an fieul,
dissionari a la man.
Barba Tòni (Antonio Bodrero), Ël Pì-a-mont-tèis
1. lë scrit a l’é bel, e im rend cont che për mi na ròba a l’é vera s’a l’é scrita. me mond a l’é fàit ëd paròle scrite – travaj, blògh, articoj e via fòrt. e con Bobbio quand ch’i vegh bele un bijet dël tram për tèra am ven da cheujlo për leslo.
e peui i l’hai fàit diverse tradussion ultimament, dzora ‘d tut da Lavorare stanca (për cola veja idèja, che chi a sa s’a mnirà mai realtà, ëd publichene la version completa an piemontèis – e alora a l’é un pòch come portesse anans con ël travaj), e peui Lee Masters, Buzzati.
2. però d’àutra part im rend cont che na lenga come la nòsta a esist s’a l’é parlà. përchè la lenga scrita a peul esse un balin, ma la lenga parlà a l’é la realtà. la lenga viva.
3. e alora ancheuj i son torna sì a dì la mia. ma gnanca a dì la mia: pitòst a parlé ‘d gnente, mach a parlé un pòch an piemontèis, për sente ‘l son ëd na lenga. ancheuj i ston nen disend gnente, ma sente ‘l son ëd na lenga a veul dì che […] continua a leggere »
A vnirà ël di che ‘l dé giovo a sarà n’òm,
sensa pen-a, con ël mòrt soris ëd l’òm
ch’a l’ha capì. Bele ‘l sol a passa lontan
anrossand le rive. A vnirà ël di che ‘l dé
a savrà pì nen anté ch’a j’ero le rive ‘d na vira.
It dësvije na matin ch’a l’é mòrtie l’istà,
e ant j’euj a arbeujo ancor splendrior
come ier, e a l’orija ij fracass dël sol
fàit sangh. A l’é cambià ël color dël mond.
La montagna a toca pì nen ël cel; le nìvole
a s’ambaron-o pì nen come fruta; ant l’aqua
a tralus pì nen na pera. Ël còrp ëd n’òm
fastudià as piega, anté che un dé a respirava.
Ël gran sol a l’é finì, e l’odor ëd tèra,
e la libera stra, colorà ëd gent
che a conossìa nen la mòrt. As meuir nen d’istà.
Se quaidun a sparìa, a j’era ‘l dé giovo
ch’a vivìa për tuti e a conossìa nen la […] continua a leggere »
Ancantà dal mond a l’é rivame n’età
che i tirava dij gran pugn ant l’aria e i piorava da sol.
Scoté ij dëscors d’òmo e ‘d fomne
nen savend rësponde a l’é pòca alegrìa.
Ma ‘dcò costa a l’é passà: i son pì nen da sol
e, s’i sai nen rësponde, i sai fene a meno.
I l’hai truvà dij compagn trovand mi midem.
I l’hai dëscurbì che, prima ‘d nasse, i son vivù
sèmper an òmo frem, padron ëd soa përson-a,
e gnun a savìa rësponde e tuti a j’ero calm.
Doi cugnà a l’han durbì un negòssi – la prima fortun-a
dla nòstra famija – e ‘l forësté a j’era serio,
calcolador, sensa pietà, meschin: na fomna.
L’àutr, ël nòstr, an negòssi a lesìa ij romanz
– an pais a j’era tant – e ij client ch’a vintravo
as sentìo rësponde con pòche paròle
che ‘l sucher nò, che ‘l solfà gnanca,
ch’a j’era tut esaurì. A l’é […] continua a leggere »
A venta ch’i lo confessa: bele se am manca nen tant ai sinquant’agn, bele se ij lìber a son la mia vita, i l’avìa mai lesù Il deserto dei Tartari ëd Dino Buzzati. Bin, mersì a mia cita granda st’ann an Còrsica i l’hai vempì col veuid. E alora i l’hai pruvà, quasi për schers, a virene an piemontèis un tòch, cole che për mi a son le pàgine pì bele – e centraj – dl’euvra. Miraco a l’é na manera për esorcisé la paura ch’i l’hai – ch’i oma tuti – ëd resté dij Giovanni Drogo për tuta la vita.
—
Distèis an sël let, fòra dël reu dël lumin a petròlio, antant che a gabolisava an sla soa vita, Giovanni Drogo anvece a l’é stàit pijà a l’amprovista da la seugn. E antant, pròpi cola neuit – òh, se a l’avèjssa savulo, miraco a l’avrìa nen avà veuja ‘d dreume – pròpi cola neuit a ancaminava për chiel na nen riparàbila fuga dël temp.
Fin-a a antlora chiel a j’era andàit anans për l’età spensierà dla […] continua a leggere »
I girerai për le stra fin ch’i sarai straca mòrta
i savrai vive da sola e vardé ant j’euj
minca facia che a passa e resté la midema.
Cost fresch che a monta a sërcheme le ven-e
a l’é un dësvij che mai ant la matin i l’hai pruvà
ver parèj: mach, im sent pì fòrta
che ‘l me còrp, e un tramblament pì frèid
a compagna la matin.
A son lontan-e le matin ch’i l’avìa vint agn.
E doman, vintun: doman i surtirai për le stra,
i na arcòrd minca pera e le liste ‘d cel.
Da doman la gent a arpìa a voghme
e i sarai drita an pe e i pudrai fermeme
e specieme an vetrine. Le matin ëd na vira,
i j’era giovo e i lo savìa nen, e gnanca i savìa
d’esse mi ch’i passava – na fomna, padron-a
ëd chila midema. La maira cita ch’i son stàita
a l’é dësvijasse da un pior durà për dj’agn:
adess a l’é come se col pior a fussa mai stàje.
E i l’hai mach anvìa dij color. Ij color a […] continua a leggere »
Lùn-es matin i son dësviame prest, për un-a ‘d cole longhe marciade ch’am pias fé ambelessì an Còrsica. Anvers neuv ore i j’era an sla spiagia dla Tenutella, na bela riva pen-a a nòrd ëd Porto Pollo, e a l’ha pijame un desideri fòrt ëd parlé con quaidun an piemontèis. Ambelelì, ant ël meno probàbil ëd tuti ij pòst.
Quàich meis fà i l’avìa conossù un monsù ch’a l’avìa contame che tuti j’agn a va an cola spiagia. I pensava quasi d’andelo a sërché ant ël camping ch’a-i é lì për dije bondì monsù, ciaciaroma na minuta. Ma peui a l’é smijame na ròba tròp dròla, i l’hai lassà perde e i son tnume mia veuja.
Però, an general, a l’é nen na bruta sensassion, cola-lì, cola ‘d vurèj scoté e parlé na lenga e podèilo nen fé? I son butame a parlé da sol mach për sente ‘l son ëd mia lenga mare.
—
E miraco un pòch për na sòrta ‘d compensassion mnisend via da cola midema spiagia, quàtr ore pì tard, im girava minca tant a vardé […] continua a leggere »
An sla me tomba a l’han incidù coste paròle:
“La soa vita a l’é stàita gentila, e j’element an chiel talment mës-cià ansema
che la natura a podrìa alvesse e dì a tut ël mond:
chiel-sì a l’é stàit n’òmo”.
Coj ch’a l’han conossume a sorido
a lese costa retòrica veuida.
Ël me epitafi a l’avrìa dovù esse:
“La vita a l’é nen stàita gentila con chiel,
e j’element an chiel talment mës-cià ansema
che chiel a l’ha faje guèra a la vita
tant da stene massà”.
An vita i l’hai nen podù fé front a le lengasse,
adess ch’i son mòrt i deuv sotmëtme a n’epitafi
scolpì da un fòl!
(Tòch gavà da la Spoon River Anthology d’Edgar Lee Masters. La tradussion a l’é mia, ël lìber complet a l’é ambelessì. D’àutre mie tradussion ëd poesìe d’Edgar Lee Masters a son ambelessì, ambelessì e ambelessì.)
I son andàit ant l’òrt, stamatin – a j’era tanti di ch’i j’andasìa pì nen –, e i l’hai truvalo (com ch’a j’era lògich spetesse) pien d’erba. A l’é smijame na metàfora ciàira ‘d nòsta lenga: a l’abandon, solitaria, dësmentià.
I l’hai pensà che lòn ch’i peuss fé a l’é pì o meno gaveje un pòch d’erba, felo mnì un pòch pì bel. E se la ròba a mnirà nen passiensa, i l’hai nen la bachëtta màgica.
Desse da fé – fòra ‘d metàfora: parlelo, parlelo pì che d’àut; e peui scotelo e leslo, miraco scrivlo ‘dcò, minca tant, mincadun com ch’a l’é bon – a l’é lòn ch’i pudoma fé. Ëd pì ancheuj i pudoma nen pretende: sòld a-i na j’é nen, l’interesse për costa lenga a l’é pòch. A l’é parèj. Ma noi i pudoma l’istess desse da fé.
Nicola Duberti, pr’esempi, a l’ha butà ambelessì le dispense preparà për ël prim Laboratòri ‘d piemontèis ch’a l’ha tnù st’ann a l’università ‘d Turin.
Ròbe cite, as capiss. Ma chiel a l’é un ch’as dà da fé. Desse da fé.